Przekształcenia krajobrazu wiejskiego Bieszczadów Wysokich…

Publikacja "Przekształcenia krajobrazu wiejskiego Bieszczadów Wysokich w ciągu ostatnich 150 lat" jest pokłosiem 5 lat badań i generalnie blisko 20-letniej fascynacji autora tym regionem. Ma wprawdzie charakter naukowy, jednakże napisana jest językiem przystępnym, zdecydowanie nie hermetycznym.

Książka jest bogato ilustrowana: ponad 30 rycin (głównie mapy), ponad 30 fotografii (w tym część to złożone fotogramy), dwie mapy załącznikowe formatu prawie A2.

Odpływ ludności z terenów mniej urodzajnych jest zjawiskiem spotykanym niemal na całym świecie. W Europie występuje powszechnie w strefie śródziemnomorskiej i dotyczy zwłaszcza regionów górskich i wybrzeży, czyli tzw. obszarów marginalnych. To długotrwałe wyludnienie i jego następstwa warunkowane jest zespołem czynników przyrodniczych i społeczno-ekonomicznych. Inny charakter mają zmiany w środowisku geograficznym, wywołane gwałtownym przerwaniem antropopresji. W Polsce procesy te widoczne są najsilniej w Bieszczadach Zachodnich, gdzie w wyniku masowego wysiedlenia ludności w latach 40. XX w., względnie wyrównany i ustabilizowany przepływ materii, energii i informacji między układem krajobrazowym i społeczeństwem spadł do zera i rozpoczął się proces relaksacji.

Jaka jest więc zdolność krajobrazu do powrotu do stanu sprzed zaburzeń? Regeneracja naturalnych jednostek przestrzennych i osiągnięcie stanu równowagi "klimaksowej" jest możliwa w sytuacji, kiedy oddziaływanie człowieka na środowisko nie doprowadzi do przekroczenia szeroko pojmowanej jego odporności, nieodwracalnego obniżenia potencjału biotycznego oraz zaniku zdolności samoregulacyjnych. P. Trojan zwraca także uwagę na warunek genetycznej jednorodności terenu (roślinność i użytkowanie ziemi muszą odzwierciedlać zróżnicowanie litologiczno-geomorfologiczne). Powrót do stanu sprzed zaburzeń jest więc możliwy wówczas, gdy oddziaływania destrukcyjne doprowadzą do obniżenia wydajności procesów (degradacji), zmiany mechanizmów przepływu materii i energii (dysfunkcji) lub zmiany struktury (dekompozycji). Powrót ten jest zaś niemożliwy lub wymaga wielu zabiegów wspomagających w przypadku całościowej degradacji krajobrazu, przejawiającej się całkowitym rozpadem zależności między składnikami i zanikiem mechanizmów stabilizujących.

Głównym problemem badawczym jest określenie wpływu zmiennych form i natężenia oddziaływań antropogenicznych na współczesne krajobrazy wiejskie opuszczone przez ludność oraz poznanie dzisiejszego stanu zachowania i rzeczywistej trwałości tych krajobrazów.

Główne prace terenowe obejmowały kilka grup zagadnień:

• Kartowanie, wykonanie opisu, pomiarów i szkiców pozostałości po zabudowie mieszkalnej, gospodarczej i użyteczności publicznej (154 obiekty) oraz antropogenicznym mikroreliefie stoków.
• Prześledzenie przebiegu bojkowskich dróg gruntowych (77 km), wykonanie delimitacji ich stanu zachowania i pomiarów morfometrycznych wzdłuż poprzecznych profili (70).
• Uproszczone kartowanie aktualnego pokrycia terenu ze szczególnym uwzględnieniem miejsc i obiektów zmienionych przez działalność człowieka.
• Identyfikację następstw procesów abiotycznych, które w bezpośredni sposób związane są z działalnością gospodarczą człowieka lub pod jej wpływem zostały zainicjowane, zahamowane, zmieniło się ich natężenie lub kierunek.
• Przeprowadzenie wywiadów z mieszkańcami, pracownikami administracji leśnej i parku narodowego oraz sporządzenie dokumentacji fotograficznej (ok. 950 zdjęć).

W miejscach przekształconych antropogenicznie (dnach wcięć drogowych, tarasach porolnych) wykonano odkrywki (96), z których pobrano próbki materiału glebowego (120). W każdym przypadku sporządzano opis profilu glebowego.

Dział Wydawnictw IGiPZ PAN
ul. Twarda 51/55
00-818 Warszawa

tel.: 022 697 88 59
fax: 022 620 62 21
e-mail: wydawnictwa.igpz@twarda.pan.pl

cena: 30 zł