Polska w strefie Schengen

W nocy z 20 na 21 grudnia 2007 roku Polska przystąpiła do strefy Schengen. Zlikwidowane zostały przejścia graniczne na wewnętrznych granicach lądowych między krajami strefy, a ich przekraczanie jest możliwe w dowolnym miejscu i o dowolnej porze.

Strefa Schengen jest obszarem, na którym zniesiona została kontrola graniczna na granicach wewnętrznych oraz stosowane są ściśle określone jednolite zasady dotyczące: kontroli na granicach zewnętrznych, wzoru wiz wydawanym cudzoziemcom, wzajemnej współpracy pomiędzy służbami państw – sygnatariuszy w szczególności w zakresie współpracy policyjnej i sądowej w sprawach kryminalnych, jak również działania tzw. Systemu Informacyjnego Schengen. Rozszerzoną strefę tworzą 24 kraje Europy, na granicach pomiędzy którymi całkowicie zniesiono kontrole: Austria, Belgia, Czechy, Dania, Estonia, Finlandia, Francja, Grecja, Hiszpania, Holandia, Islandia, Litwa, Luksemburg, Łotwa, Malta, Niemcy, Norwegia, Polska, Portugalia, Słowacja, Słowenia, Szwecja, Węgry i Włochy.

Zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych oznacza, że na granicach pomiędzy Państwami Członkowskim obszaru Schengen nie jest prowadzona kontrola graniczna. Zlikwidowane zostały przejścia graniczne na wewnętrznych granicach lądowych strefy Schengen, możliwe stało się ich przekraczanie w dowolnym miejscu i o dowolnej porze.

Co w praktyce oznacza rozszerzenie strefy Schengen dla przeciętnego Kowalskiego? Często słyszymy, że wejście Polski do układu z Schengen likwiduje kontrole na granicy i daje nam całkowitą swobodę jej przekraczania. Ale nie do końca…

Konsekwencje dla obywateli Polski dotyczące swobodnego przepływu osób

• Każdy obywatel Polski ma prawo do swobodnego wjazdu na terytorium innego państwa strefy Schengen bez konieczności dopełnienia specjalnych formalności.
• Na granicach pomiędzy państwami strefy Schengen nie jest prowadzona kontrola graniczna.
• Dokumentem niezbędnym do przekroczenia granicy zewnętrznej jest paszport, a w przypadku niektórych państw trzecich, konieczne jest również posiadanie wizy.

Najbardziej widocznym dla obywateli skutkiem Schengen jest fakt, iż nie muszą już zatrzymywać się i okazywać dokumentów podróży przy przekraczaniu granic między Państwami Członkowskimi Schengen. Nie oznacza to jednak, że podróżowanie po obszarze Schengen odbywa się na takich samych zasadach – dotyczących dokumentu podróży lub dokumentu tożsamości – jak podróżowanie tylko po jednym Państwie Członkowskim. Znajdując się na terytorium innego Państwa Członkowskiego powinniśmy posiadać dokument tożsamości, który potwierdza korzystanie ze wspólnotowego prawa do swobodnego przemieszczania się.

Co oznacza zniesienie kontroli na granicach wewnętrznych?

Na granicach pomiędzy państwami układu z Schengen nie jest prowadzona kontrola graniczna a dotychczasowe przejścia graniczne ulegną likwidacji. Przekraczanie lądowych granic wewnętrznych jest dopuszczalne w dowolnym miejscu i o dowolnej porze. Co istotne, swoboda przekraczania granic dotyczy zarówno obywateli państw członkowskich grupy Schengen, jak również obywateli państw trzecich legalnie przebywających w tej strefie.

Granice nie znikają

Zniesienie kontroli granicznych nie oznacza zniesienia granic administracyjnych. W mocy pozostaną też wprowadzone przez władze państw członkowskich procedury administracyjne, np. meldunkowe. W związku z przepisami imigracyjnymi i wizowymi wskazane jest posiadanie przy sobie dokumentu tożsamości potwierdzającego tożsamość oraz obywatelstwo Państwa Członkowskiego Unii Europejskiej (w przypadku obywateli polskich ważny paszport lub dowód osobisty). Kontrola tożsamości, pomimo, iż nie będzie przeprowadzana na granicach, może być dokonana na zasadach wyrywkowych, na terenie całego obszaru Schengen. W razie poważnego zagrożenia dla porządku publicznego lub bezpieczeństwa publicznego klauzula ochronna upoważnia, na mocy stosownej Decyzji Rady UE, każde Państwo Członkowskie do okresowego przywrócenia kontroli na swoich granicach z innymi państwami strefy Schengen.

Co się zmieniło po przystąpieniu Polski do strefy Schengen?

Obywatele Polski uzyskali możliwość w pełni swobodnego podróżowania po obszarze Schengen, obejmującym obecnie znaczną część kontynentu europejskiego. Kolejki na przejściach granicznych i konieczność okazywania paszportu przestały już stanowić barierę, dzięki czemu skróci się czas podróży. Wraz ze zniesieniem kontroli granicznych nastąpiło ujednolicenie procedur wizowych, w tym zasad wydawania wiz obywatelom państw trzecich. Dzięki wejściu do strefy Schengen poprawie uległ ogólny poziom bezpieczeństwa publicznego. Przyczyniła się do tego ściślejsza współpraca służb odpowiedzialnych za zapewnienie obywatelom szeroko rozumianego bezpieczeństwa, w tym zwalczanie i zapobieganie przestępczości. Szczególnie przydatnym narzędziem stał się w tym zakresie System Informacyjny Schengen. Wypracowanie najlepszych praktyk działania, wspólne szkolenia oraz wymiana doświadczeń przyczyniają się do lepszego przygotowania funkcjonariuszy służb policyjnych i granicznych do wykonywania ich obowiązków.

Podstawowe konsekwencje dla obywateli Polski

• Każdy obywatel państwa strefy Schengen ma prawo do swobodnego wjazdu na terytorium innego państwa strefy. Nie są z tym związane żadne szczególne formalności. Co oznacza, że można przekroczyć granicę w każdym miejscu (o ile przepisy dla danego terenu nie stanowią inaczej np. parki narodowe, rezerwaty przyrody) i o dowolnej porze. O istnieniu granicy danego państwa informują tablice, które znajdą się w widocznych miejscach.
• Na granicach pomiędzy państwami strefy Schengen nie jest prowadzona kontrola graniczna.
• Dokumentem niezbędnym do przekroczenia granicy zewnętrznej jest paszport. Należy również pamiętać, że w przypadku niektórych państw trzecich, konieczne jest również posiadanie wizy. Przed wyjazdem poza strefę Schengen, należy sprawdzić czy państwo, do którego się wybieramy nie wymaga od obywateli Polski posiadania wiz.
• Od 1 maja 2004 r. na przejściach granicznych na granicach zewnętrznych UE istnieją specjalnie wyznaczone pasy odpraw dla obywateli Państw Członkowskich UE oraz obywateli państw EOG i Szwajcarii.
• W przypadku kontroli granicznej obywatele Państw Członkowskich mają takie same prawa, co oznacza, że służby graniczne jednego państwa mają obowiązek traktować obywateli innych Państw Członkowskich UE, jak swoich własnych.
• Uwaga! Limity w przewozie towarów akcyzowych w tym m.in. alkoholu i papierosów nie ulegają zmianie. Należy pamiętać, że towary te muszą służyć do użytku osobistego i nie mogą podlegać odsprzedaży. Osoby poniżej 17 roku życia nie mogą przewozić wyrobów alkoholowych i tytoniowych.
• Uwaga! W przypadku przewozu przedmiotów zabytkowych oraz noszących znamiona zabytku, przepisy nie ulegają zmianie, co oznacza, że niezbędnym jest posiadanie odpowiednio: zezwolenia na wywóz wydanego przez właściwego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków lub zaświadczenia, że dany przedmiot nie wymaga uzyskania takiego zezwolenia.
• Pamiętaj! Uprawnione służby mogą w dowolnym miejscu Wspólnoty skontrolować dokumenty oraz sprawdzić samochód (np. w poszukiwaniu narkotyków, towarów zabytkowych, broni i amunicji czy przemycanych towarów akcyzowych). W przypadku braku wymaganych dokumentów osoby takie mogą być: zmuszone do przerwania podróży, zawrócenia do kraju, doprowadzenia na posterunek policji w celu ustalenia tożsamości.
• Swobodny przepływ osób w ramach strefy Schengen nie jest jednoznaczny z prawem stałego pobytu na terenie innego państwa UE. Pobyt na terenie innego państwa UE dłuższy niż 3 miesiące wymaga zgłoszenia.

Uwaga w Parkach Narodowych

Istotnym wyjątkiem są zasady przekraczania granicy na terenie parków narodowych. W parkach można poruszać się wyłącznie po szlakach turystycznych. Teoretycznie wszędzie tam, gdzie stykają się szlaki po obu stronach granicy, można przechodzić na drugą stronę.

Tatrzański Park Narodowy

Najbardziej chyba nurtujące polskich miłośników gór pytanie – o zasady przekraczania granicy ze Słowacją w Tatrach – na razie nie doczekało się odpowiedzi. Problem jest dosłownie i w przenośni zamrożony, jako że w słowackiej części Tatr szlaki – oprócz tych prowadzących do schronisk – są zamykane na zimę i do 15 czerwca 2008 roku takie przekroczenie granicy będzie zwyczajnie zakazane i nielegalne. Mimo wejścia Polski i Słowacji do strefy Schengen, wspólna granica w Tatrach pozostanie zamknięta. Słowacy boją się bowiem, że polscy turyści zadepczą ich Tatrzański Park Narodowy.

Szlaki turystyczne stykają się na Rysach, gdzie dotąd w miesiącach letnich działało jedyne w Tatrach turystyczne przejście graniczne, Kasprowym Wierchu, Tomanowej Przełęczy, Jarząbczym Wierchu, Raczkowej Przełęczy, Wołowcu i Bobrowcu. Ale dyrekcja TANAP (słowacki Tatrzański Park Narodowy) obawia się, że tłumy polskich turystów zniszczą przyrodę po słowackiej stronie Tatr. Słowacy szczególnie boją się zadeptania Doliny Cichej, jedną z największych ostoi niedźwiedzi, nad którą od północy góruje Kasprowy.

Marian Sturcel, wicedyrektor słowackiego Tatrzańskiego Parku Narodowego tłumaczy – Ustalenia układu z Schengen nie dotyczą przepisów związanych z ochroną przyrody. Dodaje – dlatego 21 grudnia nie otworzymy ani jednego przejścia granicznego w Tatrach. Ze względu na ochronę przyrody w słowackich Tatrach zamykamy czasowo wszystkie wysokogórskie szlaki, w tym te dochodzące do polskiej granicy, w okresie od 1 listopada do 15 czerwca. Nie zamierzamy zmieniać tych przepisów w związku z wejściem Polski i Słowacji do strefy Schengen.

Dyrekcja TANAP przystąpiła do opracowania nowych zasad regulacji ruchu turystycznego, które wejdą w życie 15 czerwca 2008 r. Na pewno szereg szlaków zostanie zamkniętych albo wytyczonych inaczej, by Polacy nie mogli swobodnie przechodzić na słowacką stronę Tatr. Zamknięcia słowackiego szlaku z Doliny Cichej na przełęcz Suchą pod Kasprowym możemy spodziewać się prawie na pewno, a z nieco mniejszym prawdopodobieństwem – na Tomanową Przełęcz.

Nasz Tatrzański Park Narodowy rozważa uruchomienie jeszcze jednego przejścia. Polacy chcą zbudować kładkę na potoku Biała Woda przy schronisku Roztoka. Dzięki niej na Słowację mogliby przechodzić turyści wędrujący do Morskiego Oka.

Pieniński Park Narodowy

Ruch turystyczny może odbywać się wyłącznie po znakowanych szlakach turystycznych i trasach narciarskich wyznaczonych przez dyrektora parku. W związku z powyższym, na terenie Pienińskiego PN przekraczanie granicy państwowej ze Słowacją dozwolone będzie tylko w miejscu dotychczas istniejącego przejścia granicznego na Drodze Pienińskiej w Szczawnicy, oraz przez kładkę pieszo-rowerową w Sromowcach Niżnych. W przełomie Dunajca niedozwolone bedzie dobijanie do polskiego brzegu wszelkich jednostek pływających, ze względu na obowiązywanie ścisłej ochrony przyrody. W Małych Pieninach (park narodowy jest po stronie słowackiej) granicę będzie można przekraczać jak dotąd czyli: ponad schroniskiem “Orlica (szlak żółty do Leśnicy), na Wysokim Wierchu (szlak żółty na Przełęcz Leśnicką) i pod szczytem Wysokiej.

Magurski Park Narodowy

Nie przewiduje się zmian w strefie przygranicznej, ale prawdopodobnie będzie regulowana sprawa szlaków niebieskiego (polskiego) i czerwonego (słowackiego). Zostaną wyznakowane w taki sposób aby się nie dublowały.

Babiogórski Park Narodowy

Podobny problem jak w Magurskim PN, rozwiązano już pod Babią Górą, gdzie ścieżka przeł. Brona – Diablak biegła równolegle po odbydwu stronach granicy. Teraz wszyscy turyści będa się poruszać trasą po słowackiej stronie. Jeśli zaś chodzi o miejsca gdzie będzie można przekroczyć granicę, do Diablaka i Przełęczy Jałowieckiej dołączy Mała Babia Góra.

Park Narodowy Gór Stołowych

Tutaj na wiosnę zostaną wytyczone nowe odcinki szlaków, które połączą trasy w polskiej i czeskiej części pasma. Z planowanych pięciu tras, na wiosnę zrealizowane zostaną trzy, pozostałe dwie przechodzą przez strefy ochrony ścisłej i nie zyskały aprobaty Rady Naukowej PNGS. Dwa z tych szlaków zostaną utworzone w rejonie Błędnych Skał, a granicę będą przekraczały przy słupkach 171/4 i 172. Szlaki te umożliwią dotarcie z czeskiej strony do Błędnych Skał, bez konieczności tracenia wysokości, jak to miało miejsce do tej pory (trzeba było udać się do przejścia w Ostrej Górze. Trzeci ze szlaków powstanie w rejonie Pasterki, a granicę będzie przekraczać przy słupku 181/19.

W rejonie Gór Stołowych powstaną prawdopodobnie jeszcze dwa szlaki turystyczne. Pierwszy z nich będzie zaczynał się przy zalewie w Radkowie i doliną Červenohorskiego potoku poprowadzi do Studenej, a drugi wyznaczony zostanie z Pstrążnej do miejscowości Závrchy po czeskiej stronie. Oba te szlaki poprowadzone zostaną poza obszarem parku narodowego.

Karkonoski Park Narodowy

W Karkonoskim Parku Narodowym miejsc, gdzie stykają się polskie i czeskie szlaki, będzie nawet więcej niż dotychczasowych turystycznych przejść granicznych. Na czeską stronę Karkonoszy będzie można przejść:

• w rejonie skałki Twarożnik (szlak żółty),
• na wysokości Źródła Łaby (szlak żółty),
• przy Radiowo-Telewizyjnym Centrum Nadawczym Śnieżne Kotły (szlak żółty),
• na Czarnej Przełęczy (szlak niebieski),
• w rejonie Petrovej boudy (szlak żółty, niebieski i zielony),
• na Przełęczy Karkonoskiej ( szlak zielony, niebieski i żółty),
• na Równi pod Śnieżką (przy Spalonej Strażnicy, szlak żółty),
• koło schroniska Śląski Dom (szlak niebieski w dwóch kierunkach),
• na szczcie Śnieżki (szlak żółty),
• koło schroniska Jelenka (szlak zielony i żółty),
• na Sowiej Przełęczy (szlak czerwony).

Co z wyjazdami poza UE?

Nasza wschodnia granica jest granicą Unii Europejskiej. Procedury wydawania wiz dla przyjeżdżających do nas obywateli np. Ukrainy, Rosji czy innych państw skomplikują się: trzeba będzie przedstawić oryginał zaproszenia, a konsulat będzie musiał sprawdzić dane każdej osoby w Schengen Information System, czyli bazie gromadzącej dane policji i straży granicznej z całej UE. No i będą płatne. Białorusinów wiza schengenowska kosztować będzie 60 euro, Rosjan i Ukraińców nieco taniej, bo 35 euro (te dwa kraje zawarły bowiem z UE umowy o readmisji, czyli przyjmowaniu osób, które z ich terenu nielegalnie przedostały się do Unii). Na tych odcinkach granicy będą też obowiązywać dwustronne umowy o tzw. małym ruchu granicznym. Dzięki nim obywatele tych krajów będą mogli poruszać się na obszarze do 30 km w głąb Polski bez konieczności posiadania wizy “schengenowskiej”. Takie zezwolenie nie będzie jednak uprawniało do przekraczania granic Polski z innymi krajami Schengen.

Można się spodziewać, że podobny obowiązek wizowy mogą wprowadzić dla obywateli Polski – na zasadzie swoistej dyplomatycznej “wzajemności” – władze krajów spoza UE.

W kolejce do Schengen

Na tym nie koniec rozszerzania strefy Schengen, kolejne kraje czekają na przystąpienie do Strefy. Jest możliwa także odwrotna sytuacja – w uzasadnionych przypadkach Rada UE może zgodzić się na czasowe przywrócenie kontroli granicznych. Skorzystała z tego Portugalia przy okazji piłkarskich mistrzostw Europy w 2004 roku.

Przede wszystkim jednak układ z Schengen da nam swobodę podróżowania po znacznej części kontynentu europejskiego. Zniesienie kontroli granicznych zlikwiduje konieczność oczekiwania na odprawę i dzięki temu wydatnie skróci się czas podróży.

Wykorzystano materiały
– Straży Granicznej
– Studenckiego Koła Przewodników Sudeckich we Wrocławiu
– Pienińskiego Parku Narodowego
– Tygodnika Podhalańskiego
– Magazynu “n.p.m.“